Do czego służył pas cnoty?

Pas cnoty jest symbolem zniewolenia kobiet i ich całkowitego podporządkowania mężczyznom, niemal synonimem ponawianych przez wieki prób ograniczenia kobiecej seksualności. Wokół pasa cnoty narosło też wiele legend i mitów, jednak w rzeczywistości to urządzenie, przypominające średniowieczne narzędzia tortur, funkcjonuje bardziej w sferze symbolicznej niż kiedykolwiek było realnie wykorzystywane.

Pas cnoty to rzekomo średniowieczny wynalazek. Do tego popularnego przekonania przyczynili się dziewiętnastowieczni fałszerze, którzy, kierując się żądzą zysku i znając fascynację ówczesnych kolekcjonerów średniowieczem, dziwacznymi zabytkami z przeszłości i pełnymi grozy opowieściami o mrocznych zamkach i dzielnych rycerzach, masowo produkowali jak najstraszniejsze – pełne kolców i ostrych krawędzi – pasy cnoty, które niby miały być oryginalne. Sama idea zakuwania nieszczęsnych kobiet w żelazne pasy dobrze współgrała też z powszechną – zwłaszcza w oświeconym XVIII wieku – pogardą dla mrocznego, pełnego przerażającego zacofania średniowiecza. Tymczasem pierwsze informacje o pasach cnoty pochodzą ze starożytności, z terenów Afryki, dzisiejszych: Somalii, Etiopii, Sudanu i Jemenu, a inna nazwa tego słynnego urządzenia to „opaska syryjska”.

Kolejnym mitem, chętnie powtarzanym i najbardziej rozpowszechnionym, jest przekonanie, że pasy cnoty były wynalazkiem rycerzy, którzy podczas (często wieloletnich) wypraw krzyżowych chcieli mieć pewność, że ich żony będą wierne, a w aspekcie praktycznym – nie urodzą nieślubnych dzieci. To bardzo przekonywująca koncepcja, bo bazuje na najbardziej prymitywnych i powszechnych instynktach – mężczyźni od zawsze chcieli mieć pewność, że dzieci, w których wychowanie inwestują, są ich biologicznym potomstwem. Jednak uciekanie się do tak drastycznych cnoty rozwiązań, jak pas cnoty, wcale nie było domeną krzyżowców. O wiele sprytniejsi okazali się florenccy kupcy, którzy również byli zmuszeni do długiego podróżowania i pozostawiania (nierzadko dużo młodszych) żon w domach. To właśnie handlarzom przypisuje się wynalezienie tego "zabezpieczenia".

Pasy cnoty są dziś tematem żartów – zwłaszcza dotyczących przebiegłości kobiet i ich kochanków, umiejętnie pozbywających się przeszkody – jednak prawdziwe historie użycia tego przedmiotu są o wiele mniej zabawne. Pasy, co do których wiadomo, że są oryginalne (to najczęściej przedmioty pochodzące z czasów renesansu i późniejszych), to ciężkie konstrukcje z żelaza i skóry, których noszenie musiało prowadzić do powstawania otarć, ran i zakażeń – szczególnie niebezpiecznych w czasach przed wynalezieniem antybiotyków. Historycy uważają, że pasy cnoty nie były szczególnie popularne, niemniej jednak nosiły je setki kobiet, a wiele z nich mogło przypłacić życiem gorliwość mężów w próbach zapewnienia sobie wierności.

Pasy cnoty miały też inne, popularne zwłaszcza w XIX wieku, zastosowanie: ich zadaniem było chronić dzieci i młodzież (zresztą obojga płci) przed masturbacją i jej niebezpiecznymi – jak się wówczas powszechnie obawiano – skutkami. I jeśli już mowa o realnym, częstym użyciu tego przedmiotu, to prawdopodobnie spełniał on rolę ochronną i wykorzystywano go np. w więzieniach, gdzie istniało duże ryzyko gwałtu albo generalnie dla ochrony przed gwałtem w podróżach, a nawet – jak podają niektóre źródła – przed molestowaniem seksualnym w pracy!

Historyczne wzmianki o pasach cnoty dotyczą często znanych postaci. Według opowieści, Semiramida, legendarna asyryjska królowa, obawiając się uwiedzenia jej syna, ubrała w pasy cnoty wszystkie przebywające na dworze kobiety. W 1889 roku w Austrii, w grobie młodej kobiety, odnaleziono pas wykonany z żelaza i skóry. Grób pochodził z XVI wieku i to właśnie na ten okres – jak twierdzą historycy – przypada najczęstsze użycie tych pasów.

XVI-wieczny satyryczny drzeworyt, którego tematem jest bezużyteczność pasów cnoty. Młoda żona sięga do woreczka z pieniędzmi swojego dużo starszego męża po to, aby kupić za nie wolność i cieszyć się młodym kochankiem (to postać trzymająca klucz do pasa cnoty). Źródło: Wikimedia Commons,

Dwa pasy cnoty możemy podziwiać w Musée de Cluny w Paryżu. Jeden z nich – prosta obręcz z doczepioną żelazną płytką, ale wyłożona aksamitem – należał podobno do Katarzyny Medycejskiej. Drugi nosiła rzekomo Anna Austriaczka. Inne pasy cnoty znajdują się w zbiorach Germańskiego Muzeum Narodowego w Norymberdze i w British Museum w Londynie, nie są jednak wystawione w ekspozycjach ze względu na poważne wątpliwości co do ich autentyczności (prawdopodobnie są to sfałszowane w XIX wieku przedmioty, które dostały się w ręce ówczesnych kolekcjonerów).

Dziś również konstruuje się pasy cnoty, ale ich zastosowanie ogranicza się wyłącznie do erotycznych zabaw. Jednak w niektórych częściach świata (np. w krajach afrykańskich, w których seksualna przemoc jest prawdziwą plagą) żywa jest idea stworzenia urządzenia, które zapobiegałoby gwałtom. Krytycy takich pomysłów zdecydowanie podkreślają, że mechaniczne przeszkody nie mogą konkurować z długotrwałym przeobrażeniem świadomości potencjalnych gwałcicieli.